Cửu Đỉnh Triều Nguyễn: “Bách Khoa Toàn Thư” Bằng Đồng Của Việt Nam

Được đặt trang trọng tại Thế Tổ Miếu trong Hoàng Thành Huế, Cửu Đỉnh là chín chiếc đỉnh đồng khổng lồ, là biểu tượng cho quyền uy, sự thống nhất và trường tồn của vương triều Nguyễn. Không chỉ là kiệt tác của nghệ thuật đúc đồng, những hình ảnh chạm nổi trên Cửu Đỉnh còn là một bộ tư liệu vô giá, và đã chính thức được UNESCO ghi danh là Di sản Tư liệu Thế giới vào năm 2024.

1. Cửu Đỉnh – Biểu Tượng Của Vương Triều Thống Nhất

Cửu Đỉnh được vua Minh Mạng cho đúc vào năm 1835-1837. “Cửu” (số 9) là con số thiêng liêng trong văn hóa phương Đông, tượng trưng cho sự viên mãn và vĩnh cửu.

• Tên gọi: Mỗi đỉnh mang tên một vị vua triều Nguyễn (tính từ vua Gia Long đến vua Minh Mạng) và tương ứng với một miếu hiệu, như Cao Đỉnh (ứng với Gia Long), Nhân Đỉnh (ứng với Minh Mạng)…
• Vị trí: Cao Đỉnh, chiếc đỉnh lớn và quan trọng nhất, được đặt ở vị trí trung tâm, ngay trước gian thờ vua Gia Long, các đỉnh còn lại được xếp đối xứng hai bên.

Cửu Đỉnh là lời khẳng định hùng hồn về một giang sơn thống nhất từ Bắc chí Nam dưới sự cai trị của triều Nguyễn.

2. 162 Bức Phù Điêu – Một Việt Nam Thu Nhỏ

Giá trị di sản tư liệu của Cửu Đỉnh nằm ở 162 mảng hình ảnh được chạm nổi tinh xảo trên thân của chín chiếc đỉnh. Mỗi đỉnh có 18 hình ảnh, được sắp xếp theo các chủ đề, tạo thành một bộ “bách khoa toàn thư” bằng hình ảnh về đất nước Việt Nam đầu thế kỷ 19. Nội dung bao gồm:

• Thiên nhiên vũ trụ: Mặt trời, mặt trăng, các vì tinh tú.
• Địa lý đất nước: Các ngọn núi, con sông, cửa biển nổi tiếng trải dài từ Bắc vào Nam (như sông Hồng, núi Tản Viên, đèo Hải Vân, sông Cửu Long…).
• Sản vật và cây cỏ: Các loại cây lương thực, cây thuốc quý, hoa quả, động vật đặc trưng (từ con voi, con hổ đến con thuyền, khẩu súng thần công…).

Tất cả những hình ảnh này không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn là nguồn tư liệu quý giá về địa lý, lịch sử, sinh vật học và văn hóa của Việt Nam thời bấy giờ.

3. Kiệt Tác Của Nghệ Thuật Đúc Đồng

Cửu Đỉnh là minh chứng cho trình độ kỹ thuật đúc đồng và mỹ thuật đã đạt đến đỉnh cao dưới thời Nguyễn.

• Kích thước: Mỗi đỉnh đều rất lớn, cao hơn 2 mét và nặng hàng ngàn cân.
• Sự tinh xảo: Các chi tiết, dù là nhỏ nhất, đều được thể hiện một cách sống động, chân thực và đầy tính nghệ thuật.

Việc lựa chọn hình ảnh nào để khắc lên Cửu Đỉnh đã được vua Minh Mạng và triều đình cân nhắc vô cùng kỹ lưỡng, thể hiện một tầm nhìn bao quát và lòng tự hào sâu sắc về giang sơn gấm vóc.

Kết luận: Cửu Đỉnh triều Nguyễn không chỉ là những vật phẩm thờ cúng bằng đồng. Đây là một bộ quốc sử bằng hình ảnh, một thông điệp về một nước Việt Nam thống nhất, giàu đẹp và hùng mạnh mà các vị vua Nguyễn muốn lưu truyền cho muôn đời sau. Chiêm ngưỡng Cửu Đỉnh là một cách để đọc và cảm nhận niềm tự hào dân tộc được đúc kết qua bàn tay và khối óc của người xưa.