Lễ hội Tết Aza – A Lưới

Lễ hội Tết Aza – Lễ hội Đón năm mới của người đồng bào Pa Cô ở A Lưới – Thừa Thiên Huế. Lễ hội Tết A Za là một trong những nghi lễ truyền thống được xem là Tết cổ truyền của người dân Pa Cô – một nhóm người của dân tộc thiểu số Tà Ôi nơi cư trú truyền thống là Miền Trung Việt Nam.

Lễ hội Aza đã có tuổi đời hàng trăm năm, được tổ chức nhằm tiễn đưa năm cũ và đón chào năm mới, chuẩn bị đón một vụ mùa mới bội thu. Lễ hội Aza Koonh (mừng lúa mới) của người Pa Cô huyện miền núi A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là một nét tinh hoa văn hóa độc đáo của đồng bào nơi đây, được duy trì qua nhiều thế hệ người dân Pa Cô.

Tại lễ hội này, người dân tái hiện đầy đủ các bước lễ Aza Koonh như: Lễ tẩy rửa; lễ xua đuổi các linh hồn dữ; lễ chuẩn bị; lễ mời mẹ lúa; lễ cúng các vị giống cây trồng; lễ cúng cho Giàng Xứ; lễ cúng Giàng Cợt; lễ ăn cơm mới…

1. Đôi nét về Lễ hội Tết Aza

Lễ hội Tết Aza của người Pa Cô thuộc dân tộc Tà Ôi ở tỉnh Thừa Thiên – Huế. Vào những vụ mùa màng cuối năm trên các cánh đồng nương rẫy khi những hạt lúa, hạt ngô… đã được thu hoạch và cất vào kho dự trữ của mỗi gia đình, đó cũng là lúc các bản làng trên dãy Trường Sơn (tỉnh Thừa Thiên – Huế) bắt đầu đi trẩy hội, vang lên những giai điệu khèn, điệu đặc trưng múa đón chào mùa Tết Aza. Người dân trong các bản làng sẽ  rộn ràng đón Tết Aza để tạ ơn trời đất, đấng thần linh của họ vì đã giúp đỡ họ trong cuộc sống, chuyện mùa màng và cả đời sống tinh thần của họ.

1.1 Tên gọi của lễ hội Tết Aza

Lễ hội Tết Aza hay còn được biết đến với tên gọi khác như: Tết Aza, Tết Cơm mới, Lễ hội Tri ân Cây lúa. Đây là lễ hội truyền thống của đồng bào Pa Cô ở Thừa Thiên – Huế. Tết Aza được bắt đầu từ ngày 6/11 âm lịch và kéo dài đến hết ngày 24/12 âm lịch. Người Pa Cô quan niệm rằng đây là khoảng thời gian mặt trăng đẹp nhất trong năm. Và mỗi làng sẽ phải chọn một ngày đẹp nhất trong khoảng thời gian trên để tổ chức Tết Aza. Cách từ 5 năm đến 10 năm thì Lễ hội Tết Aza sẽ được tổ chức một lần. Nếu bạn có dịp ghé đến khám phá Huế hãy nhớ đến Tết Aza  của đồng bào người Pa Cô nhé.

1.2 Thời gian tổ chức lễ Tết Aza

Lễ hội Tết Aza  được tổ chức tại huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên – Huế là một trong những lễ hội ở Huế, là dịp Tết cổ truyền có từ thời xa xưa của người dân Pa Cô thuộc đồng bào dân tộc thiểu số Tà Ôi. Tuy thời gian tiến hành Tết Aza  của mỗi làng khác nhau nhưng đa phần Tết Aza của tất cả các làng đều được tổ chức trong tháng 11 âm lịch. Nếu ngày đã chọn vẫn chưa tổ chức được vì bất kì lí do nào thì làng đó sẽ phải tổ chức lại lễ Tết Aza sau ngày đã định 18 ngày.

1.3 Các nghi lễ trong lễ hội Tết Aza

Đến với Lễ Tết Aza  người dân và đặc biệt là du khách ghé đến tham quan tỉnh Thừa Thiên – Huế sẽ được chứng kiến người dân Pa Cô thuộc dân tộc thiểu số Tà Ôi tái hiện đầy đủ các bước nghi lễ như:  Nghi lễ A Xa A Rah (Lễ tẩy rửa); Nghi lễ Kâl Laiq (Lễ xua đuổi các linh hồn dữ); Nghi lễ Cha cho tq (Lễ chuẩn bị); Nghi lễ Kacoong tro (Lễ mời Mẹ lúa); Nghi lễ cúng Aza (Cúng bái các vị giống cây trồng); Lễ cúng cho Giàng Xứ (giàng sông, suối, gió, núi, mây, mưa, lửa, đất, đường xá…); Nghi lễ cúng Giàng Ku muuiq (Cúng cho những người đã khuất ); Nghi lễ cúng Giàng Pa Nuôn (Vị thần che chở khi đi buôn bán, giao thương); Nghi lễ cúng Giàng A zel; Nghi lễ cúng Giàng Cợt (Vị thần ban tặng con người); Nghi lễ cha đôi âm beg (Lễ ăn cơm mới).

1.4 Các vị Giàng và vị thần trong lễ hội Tết Aza

Già làng Hồ Văn Hạnh cho biết: “Có đến chín giàng mà đồng bào người Pa Cô sẽ phải tri ân trong dịp lễ Tết Aza  này. Tất cả phần nghi thức cúng các vị Giàng được diễn ra trong nhà, những mâm lễ vật đều được chuẩn bị tỉ mỉ và phù hợp với sở thích và tính cách của những vị thần khác nhau. Ví dụ như vị Giàng A Zel sẽ không thích các Giàng còn lại trong dịp lễ Tết Aza  gia chủ phải cúng riêng một mâm lễ cách xa các vị Giàng khác.

Cũng theo già làng Hạnh cho biết: “ Vị Giàng A Zel này phải được cúng bái đầu tiên trong phần nghi lễ và phải được dọn tách biệt hẳn với các Giàng khác. Nếu như người nào sơ ý không tuân theo thì y như rằng cả năm đó sẽ gặp toàn chuyện xui xẻo”.

Trong các bước nghi lễ của lễ Lễ Tết Aza của đồng bào người Pa Cô thì Nghi lễ cúng Giàng A Zel rất được người dân đặc biệt xem trọng. Theo quan niệm của người Pa Cô, vị Giàng A Zel sẽ có 2 vị thần là thần ALBum và thần A Boi ở trên cung Trời có công mài nắn hình hài con người tạo ra nhiều loại giống cây trồng và vật nuôi còn giúp khí hậu thuận lợi cho mùa màng tốt tươi, bội thu. Còn có Thần Tu Looi Taarr Tooq (Vị Thần giun đất) ngự trị trong lòng đất, vị Thần này có công sinh ra lớp đất thịt màu mỡ và nuôi dưỡng các loại giống cây trồng tươi tốt cho ra năng suất cao.

2. Những nét độc đáo trong lễ hội Tết Aza

2.1 Những lễ vật cần phải có và nghi thức cúng lễ trong Lễ Tết Aza 

Những lễ vật được mang ra để cúng tế trong Tết Aza  là  bánh, gà, heo, dê, chuột được bắt trong hang to béo, thịt (hươu, nai, lợn… săn được trong rừng), cá trắng bắt tại khe suối, gà trống luộc, cơm nếp được nướng trong ống tre, cơm trắng, bánh A quát, rượu, nước trắng, chuối xanh, mía. Đặc biệt trong những lễ vật không thể thiếu trong Tết Aza là những bát tiết canh (có thể là tiết canh lợn, dê, vịt…) cũng theo vị già làng Hạnh giải thích: “Bởi những bát tiết canh sẽ làm kích thích Thần linh hơn, họ sẽ nhanh chóng trở về với bản làng, với mỗi gia đình khi bắt đầu vào lễ cúng”. Và cả những tấm Zèng là lễ vật quan trọng trong Tết Aza, bởi nó tượng trưng cho sự đùm bọc, gắn kết, yêu thương giữa các thành viên trong gia đình.

Sau khi các gia đình chuẩn bị xong lễ vật cúng thì Tết Aza  được bắt đầu khi có tiếng pháo nổ ở trong bếp. Thường là người phụ nữ sẽ ngồi trong bếp, nung nóng những “dây pháo” được làm từ thanh tre ngố và khi người chồng báo hiệu thì người vợ sẽ đập mạnh những thanh tre này phát ra âm thanh như pháo nổ. Với ba tiếng nổ liên tục ở dưới bếp lúc đó nghi lễ cúng Giàng được bắt đầu.

Khi pháo nổ thì chủ lễ hú to để mời các vị Giàng về nhà. Những tiếng trống, chiêng được vang lên từ đầu cho đến khi hết lễ. Tín ngưỡng của đồng bào người Pa Cô sẽ sử dụng A Xiéo để thể hiện cho Giàng hiểu được tấm lòng tôn kính thần linh và những lời cầu nguyện. A Xiéo là vật dụng được làm từ hai mảnh của một khúc tre, nếu cả năm lần cầu nguyện mà hai mảnh A Xiéo đều ngửa đó là một dấu hiệu rất tốt, thu hoạch mùa màng diễn ra suôn sẻ, ấm no hạnh phúc.

2.2 Giai điệu khèn tha thiết và những điệu múa truyền thống

Sau khi cúng ở mỗi nhà xong thì những mâm lễ vật đó sẽ được mang đến nhà rông để tổ chức cho cả bản làng. Già làng sẽ là người đại diện cho các dòng họ trong bản tiến hành nghi lễ cúng Giàng, cũng tương tự như cúng trong mỗi gia đình. Và sau đó, sẽ là phần hội, bà con sẽ ăn uống chúc tụng nhau, họ nhảy múa ca hát cho đến tận sáng hôm sau. Dịp Tết Aza là lúc thể hiện sự gắn kết bền chặt như keo sơn, thân thiết giữa các bản làng cùng nhau chung sống trên dải núi Trường Sơn.

Mỗi khi có lễ hội lớn của đồng bào mình thì những vị già làng cao tuổi có dịp chơi những nhạc cụ truyền thống như: khèn, tù và, trống, chiêng…Những điệu khèn tha thiết làm say đắm lòng người, những tiếng hát được cất lên từ những chàng thanh niên Pa Cô. Những điệu nhảy vui tươi, những tiếng vỗ tay reo hò và cả những khuôn mặt rạng rỡ của tất cả đồng bào Pa Cô trên đỉnh Trường Sơn khi đang say mê lễ hội trong tiết trời ấm áp của mùa xuân. Gửi những lời cầu nguyện đến các vị Giàng mong ước năm mới với  mùa màng bội thu, cuộc sống người dân no ấm, giao thương thuận lợi mua may bán đắt, người đi săn thì an toàn và cũng được bội thu. 

Lễ hội Aza Koonh được tổ chức không chỉ tạ ơn các đấng thần linh theo phong tục địa phương mà còn là dịp để người dân ở các thôn bản ngồi quây quần bên nhau, trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm trong chăn nuôi, trồng trọt để giúp nhau phát triển kinh tế. Qua đó, tăng cường tình đoàn kết giữa các bản làng.

Lễ hội Aza Koonh là Di sản phi vật thể Quốc gia thứ hai của các đồng bào dân tộc thiểu số A Lưới. Trước đó, năm 2017, dệt Zèng của người Tà Ôi cũng được công nhận Di sản phi vật thể Quốc gia.

Tết Aza  là một lễ hội mà bạn chắc chắn phải đến tham gia khi có dịp ghé đến Thừa Thiên – Huế. Tiếng khèn, tiếng tù và, tiếng trống chiêng làm say đắm người nghe và cứ vọng vang cả đỉnh Trường Sơn khiến những vị khách đã tham gia lễ hội này một lần nhớ mãi không quên. Hy vọng những thông trên sẽ hữu ích với bạn.